پادکست دستگاه در موسیقی ایرانی

در این قسمت از پادکست به بررسی مفهوم دستگاه در موسیقی کلاسیک ایران می‌پردازیم و اشاره ای به معنای ردیف و گوشه هم خواهیم داشت که البته در قسمت های بعدی مفصل در این موارد صحبت می‌کنیم و همچنین قصد دارم تا در قسمت‌های بعدتر به بررسی حال و هوای هر 7 دستگاه و 5 آواز موسیقی سنتی نگاهی بیندازیم و با آنها آشنا شویم. 

واژه‌ی دستگاه به جای کلمه مقام انتخاب شده و اشاره داره به محل قرارگیری انگشتان دست نوازنده بر دسته ساز (دست + گاه) که هر پرده‌ی آن نشان دهنده‌ی یکی از گام‌های موسیقیست و اشاره کنیم که در موسیقی قدیم ایران گاه به معنی پرده ساز بوده است.  مفهوم جدید دستگاه از زمان درویش خان به بعد با رواج آهنگسازی در موسیقی ایرانی، به مرور پدیدار شد.

هر دستگاه مجموعه‌ای از قطعات موسیقی است که به آن گوشه (نغمه) می‌گوییم. این گوشه‌ها در مقام‌های مختلفی ساخته شده‌اند و بر اساس نظم خاصی به یکدیگر پیوند خورده‌اند مانند: گام، کوک، فواصل نت‌ها که با یکدیگر هم‌آهنگی دارند.
تصور کنید که قصد داریم با هدف اسباب‌کشی لوازم موجود در یک آشپزخانه را بسته بندی کنیم. قطعا ما همه چیز را در کنار هم قرار نمیدهیم! بلکه حبوبات را در بسته‌بندی مشخص، ادویه‌جات را با توجه به ماهیتی که دارند در بسته‌بندی جداگانه، خشکبار و مواد غذایی خشک را به همین صورت و مواد غذایی‌تر و مایعات را نیز در یک بسته‌بندی متفاوت قرار می‌دهیم. در اصل همه اینها مواد غذایی بودند اما نسبت به ماهیت آنها ما هر کدام را در بسته‌های جداگانه قرار دادیم. با این مثال خیلی ساده سعی کردم مفهوم دستگاه را به شما بیاموزم که بدانید همه آنچه که ما در دستگاه‌های موسیقی داریم چیزی جز قطعات موسیقی نیست که به آنها گوشه میگوییم، اما بر اساس ماهیتشان مانند گام، کوک، فواصل و فضایی که ایجاد میکنند در دسته‌های مشخصی کنار یکدیگر قرار می‌گیرند که نام هر دسته را دستگاه و هر دستگاه هم یک نام مشخصی به خود دارد که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد. حال  اگر ما این گوشه‌ها را منظم کنیم و از درآمد تا اوج و سپس فرود به گونه‌ای پشت سر هم بچینیم که خوشایند باشد آن را ردیف می‌نامیم. یعنی گوشه‌های ردیف شده و چیده شده به ترتیب نظمی مشخص!
در قسمت بعدی پادکست به مساله ردیف و معرفی اسامی دستگاه‌ها خواهیم پرداخت....